Pho tượng Bác Hồ và sự hồi sinh của nghề điêu khắc ở Ngũ Hành Sơn
Ngày nay, du khách đến với Đà Nẵng, tham quan Danh thắng Ngũ Hành Sơn và Làng đá mỹ nghệ Non Nước, thường được chiêm ngưỡng pho tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tư thế đứng, nét mặt rạng rỡ, nhân từ, tay phải giơ lên như vẫy chào đồng bào, chiến sỹ… Thế nhưng, ít ai biết câu chuyện về pho tượng đặc biệt này.
Trong số vô vàn tác phẩm đá của vùng đất Ngũ Hành Sơn, pho tượng Bác Hồ vẫn là tác phẩm sống động và ý nghĩa nhất.
Theo thư tịch cổ và lời kể của các nghệ nhân lớn tuổi, nghề chế tác đá ở Ngũ Hành Sơn có từ rất lâu đời. Ban đầu, chế tác đá là công việc lúc nông nhàn, chủ yếu làm các vật dụng phục vụ sinh hoạt như chày, cối… Khi người Pháp đến Đà Nẵng vào thế kỷ XIX, họ đã thấy những thợ đá lom khom ở Ngũ Hành Sơn.
Từ sau Cách mạng tháng Tám 1945, vùng Hòa Hải – Ngũ Hành Sơn là căn cứ cách mạng. Trai tráng trong vùng phần nhiều đều tham gia kháng chiến. Chiến tranh loạn lạc, nghề đá hàng trăm năm truyền lại đã mai một đi nhiều. Sau giải phóng (1975), nghề đá gần như tàn lụi, không còn ai theo nữa.
Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Việt Minh là một trong những nhân chứng quan trọng nhất về nghề đá ở Ngũ Hành Sơn. Ông là truyền nhân của gia tộc 5 đời làm đá. Trong chiến tranh, ông tham gia cánh quân từ bến Đò Xu đánh vào cơ quan đầu não địch ở Đà Nẵng trong chiến dịch Mậu Thân năm 1968. Chẳng may, bị địch bắt, bị kết án rồi đày ra nhà lao Phú Quốc, gần giải phóng mới được trả về.
Nghệ nhân Nguyễn Việt Minh kể với chúng tôi: Sau giải phóng, tôi ra tham gia chính quyền. Nghề đá lúc bấy giờ gần như tàn lụi. May sao, trong lúc suy vi ấy, khoảng năm 1976, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ghé thăm làng đá. Thủ tướng hỏi tôi: “Nghề này giờ ra sao?”. “Dạ, bỏ rồi bác ơi!”. Nghe vậy, Thủ tướng không hài lòng, dặn ngay: Giải phóng rồi ta xây dựng đất nước. Dân ta sẽ giàu lên, cần trang trí nhiều hơn, đẹp hơn. Do đó, phải duy trì nghề chế tác đá…”.
Tiếp đó, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thăm nghệ nhân Nguyễn Sang, một trong những nghệ nhân bậc thầy ở Ngũ Hành Sơn. Lúc đó, nghệ nhân Nguyễn Sang đang tạc tượng Bác Hồ. Nhưng pho tượng do ông Sang tạc không giống lắm, vì chỉ nhìn ảnh để tạc chứ không có mẫu.
Một thời gian sau, Thủ tướng Phạm Văn Đồng gửi vào tặng làng đá một bức tượng Bác Hồ để các nghệ nhân tham khảo. Từ đây, làng đá tạc tượng Bác Hồ bằng đá. Tượng Bác Hồ được tạc bởi những đôi tay tài hoa của làng đá Non Nước trở thành món quà lưu niệm quý giá của Đà Nẵng tặng địa phương, đơn vị tỉnh bạn.
Năm 1977, Hợp tác xã điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước ra đời, với khoảng 100 xã viên, trong đó có 30 thợ điêu khắc, do ông Nguyễn Việt Minh làm chủ nhiệm. Nghề đá hồi sinh! Trải qua các giai đoạn phát triển khác nhau, đến nay, nghề đá ở Ngũ Hành Sơn đã trở thành một trong những ngành nghề quan trọng nhất không chỉ trong phạm vi địa phương mà còn được xem là ngành nghề đặc trưng của thành phố Đà Nẵng.
Và, trong số vô vàn tác phẩm đá của vùng đất Ngũ Hành Sơn, pho tượng Bác Hồ vẫn là tác phẩm sống động và ý nghĩa nhất. Pho tượng như hàm chứa tất cả tài năng, trí tuệ và tình cảm của nhân dân Ngũ Hành Sơn với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam.
Nguyễn Lê
