Sự tích sông Cổ Cò

 

hinh song co co_1024x768.jpg - 47.42 Kb

Sông Cổ Cò nối từ Cửa Đại (Hội An) đến cửa Hàn (Đà Nẵng). Theo Đại Nam nhất thống chí, sông Cổ Cò hay còn gọi là Lộ Cảnh Giang nằm ở vùng đất cuối 2 huyện Diên Phước và Hòa Vang. Con sông này chạy từ xã Thanh Châu chảy ra phía Bắc đến phía Tây quần thể Ngũ Hành Sơn rồi nhập vào sông Cẩm Lệ. Trong dân gian còn lưu giữ nhiều sự tích về sông Cổ Cò với những câu chuyện đầy huyền thoại.

Đời Chúa Nguyễn Phúc Chu, nhà sư Thích Đại Sán ông là một vị cao tăng của Trung Hoa đã đến kinh thành xứ Đàng Trong vào năm 1695. Ông rời Phú Xuân vào Hội An để đáp thuyền về nước. Ông đã đi theo sông Cổ Cò, nhìn thấy núi Tam Thai trước mắt ” Núi Tam Thai tức là Ngũ Hành Sơn – Non Nước” đã cho dừng thuyền lên núi ngoạn cảnh và đã ghi lại trang hồi ký khá tỉ mỉ những cảnh quan kỳ thú của Ngũ Hành Sơn.

Thế kỷ XVII, XVIII Hội An là Trung tâm mậu dịch quốc tế của xứ Đàng Trong nên chọn con đường thủy để buôn bán tơ lụa của phương Tây, Trung Hoa và Nhật Bản. Sông Cổ Cò trở thành đường thủy quan trọng thuận tiện nhất giữa Đà Nẵng và Hội An.

Đến đầu thế kỷ XIX thời Minh Mạng, sông Cổ Cò cũng được sử dụng để lưu thông. Năm 1825 Vua Minh Mạng thứ 6 đã đi thuyền theo sông Cổ Cò đến Bến Ngự rồi lên bộ đến ngọn Thủy Sơn.

Xưa kia sông Cổ Cò nhiều ghe mành, thuyền buồm đi về hết sức tấp nập, vừa gần lại vừa tránh được sóng to gió lớn trên mặt biển. Trên bờ sông bên Hòn Dương Hỏa Sơn có bến Vịnh Miếu Ông Chài, một thời là thuyền Vua cập bến mỗi khi đến vãn cảnh Non Nước Ngũ Hành Sơn, nay vẫn còn lại di tích “Bến Ngự” và “Cồn Ngự” ở gần Hòn Kim Sơn.

hinh chua va song_1024x768.jpg - 95.69 Kb

Chùa Quan Âm bên sông Cổ Cò

Theo những điều được kể lại thì chính Huyền Trân Công Chúa cũng đã đi trên con sông này để trở về Đại Việt, Huyền Trân Công Chúa là con gái của vua Trần Nhân Tông. Năm 1306 vua Trần Nhân Tông nhận lời gả con gái cho Chế Mân vị Vua trẻ tài ba của nước Chiêm Thành. Lịch sử Đại Việt và Chiêm Thành là lịch sử chiến tranh. Sau khi Đại Việt thống nhất, từ năm 979 giữa nhà Đinh và Chiêm Thành đã xảy ra đánh nhau. Đến đời các vua Lý, Trần sau này cũng vậy. Thái Thượng Hoàng Trần Nhân Tông không muốn có đỗ máu nữa nên kết hòa hiếu, nhất là khi vua Chế Mân dâng sính lễ bằng hai Châu Ô, Lý cho nhà Trần để cưới công chúa Huyền Trân. Hiểu ý cha mình công chúa Huyền Trân tình nguyện về xứ Chiêm Thành và được phong làm Hoàng hậu. Năm 1307 quốc vương Chế Mân băng hà. Theo tục nước Chiêm Thành khi vua chết Hoàng hậu phải lên giàn hỏa tuẫn tang. Vua Trần Anh Tông biết tin, sai Trần Khắc Chung vờ sang viếng tang, tìm cách cứu Huyền Trân. Trần Khắc Chung bày kế cứu được Huyền Trân đưa bà xuống thuyền về Đại Việt.

Đến cuối đời vua Tự Đức (1848 – 1883) việc giao thương giữa Đà Nẵng và Hội An vẫn được tiến hành qua con sông này.

Cho đến ngày Pháp lấy Đà Nẵng làm thuộc địa (1888) Hội An là Trung tâm thương mại quan trọng, con đường vận chuyển thuận tiện nhất giữa Đà Nẵng và Hội An vẫn là sông Cổ Cò. Nhưng từ sau năm 1891 con đường này ngày càng trở ngại vì những trận lũ lụt, cuồng phong, bão táp thường xuyên xảy ra đã đưa cát từ biển vào làm cho dòng sông bị vùi lấp.

Sự bồi lấp của sông Cổ Cò từ cuối thế kỷ XIX đã làm cho con sông này còn một đoạn ngắn. Theo tài liệu để lại, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy một tấm bia đá trong đợt khảo sát những dấu vết của sông vào năm 2002, đã dựng tại xã Hóa Khê Đông xưa (nay là phường Hòa Hải) ngay trên bờ sông. Tấm bia đã ghi lại việc đắp đê ngăn mặn sông Cổ Cò. Bia được dựng ngày 06 tháng 06 năm Khải Định (1922). Ngoài ra còn lưu giữ cột cắm thuyền của các vua nhà Nguyễn bằng gỗ lim.

Trên bờ sông Cổ Cò dưới ngọn Hỏa Sơn có Miếu Ông Chài. Đây là trạm thu thuế các tàu buôn qua lại  trên sông Cổ Cò giữa Hội An – Đà Nẵng. Miếu Ông Chài là một Miếu nhỏ, tương truyền rằng có hai cha con hành nghề chài lưới ở Hỏa Sơn vào làm nơi trú ngụ sau một ngày đánh cá mệt mỏi trên sông. Cô con gái của ông ngư lão là người đẹp tuyệt trần. Một hôm cha con họ về cột thuyền nghĩ ngơi như thường lệ, ông lão thì quét dọn trước, còn cô gái thì mải mê tắm rửa dưới thuyền lộ rõ thân hình trắng đẹp nõn nà dưới ánh trăng. Bỗng thấy lâu, ông lão xuống thuyền gọi con, ông bỗng hoa mắt choáng ngợp trước thân hình quyến rũ của cô gái, lòng ông trỗi dậy sự ham muốn sắc dục. Nhưng định thần trong giây lát, ông kiềm chế được cơn dục vọng, sau đó lấy con dao cắt đi phần “hiếm” của cơ thể rồi lăn ra chết. Nhóm bạn hành nghề chài lưới biết chuyện lo ma chay cho ông và thờ tại Miếu.

 

hinh phia tay_1024x768.jpg - 136.20 Kb

Miếu Ông chài bên sông Cổ Cò

Mỗi năm đến mùa lũ lụt, nhân dân trong vùng phải di tản người và đồ đạc sợ bị nước cuốn trôi. Đoạn sông chảy qua làng Hà Lộc, Hà My xã Điện Dương gọi là Hà Sấu nước sông rất sâu và có nhiều cá sấu to. Mỗi mùa lụt tràn về dân làng chạy không kịp nên bị cá sấu ăn thịt một người. Vì vậy dân làng đặt tên là Hà Sấu để tưởng nhớ.

Cảnh những ngư dân tay tung chài, tung lưới đánh bắt cá trong mỗi buổi sáng mai giờ trở thành những hoài niệm theo năm tháng phôi pha. Qua sự xâm hại của thời gian, bão lũ đã làm cho sông Cổ Cò bị bồi lấp, làm mất đi vẻ đẹp nguyên sơ vốn có của nó, mất đi một hệ thống giao thông bằng đường thủy quan trọng giữa Đà Nẵng – Hội An./.

                                                                                         Đặng Hoàng Dương – Hướng dẫn viên

                                                                                     BQL khu du lịch thắng cảnh Ngũ Hành Sơn