Từ lâu, khách du lịch khi tham quan Ngũ Hành Sơn hầu hết chỉ đến với ngọn Thủy Sơn và tưởng như đã trọn vẹn chiêm ngưỡng toàn bích về một bức tranh non nước hữu tình. Thực tế ngọn Thủy Sơn chỉ là một trong năm ngọn: Kim- Mộc- Thủy- Hỏa- Thổ chỉ là ngọn tương đối ưu thế về vị trí giao thông, cảnh sắc phong phú, đa dạng với các hang động, chùa chiền thâm nghiêm cổ kính. Thế nhưng, dấu ấn lịch sử, văn hóa, du lịch chỉ dừng lại, cô đọng ở ngọn Thủy Sơn mà nó phân bổ đều khắp ở năm ngọn núi và làm nên một Ngũ Hành Sơn với bao truyền thuyết được truyền tụng muôn đời. Vì thế phát triển du lịch về phía Tây là định hướng đúng đắn, từng bước giới thiệu với khách du lịch có cái nhìn tổng quát, toàn diện về thắng cảnh Ngũ Hành Sơn.
Khu du lịch phía Tây trong quần thể Ngũ Hành Sơn cách ngọn Thủy Sơn, làng đá mỹ nghệ và bờ biển du lịch Non Nước khoảng 2km về phía đông, nằm trên trục đường Đà Nẵng-Hội An. Hệ thống giao thông đến khu du lịch phía Tây rất dễ dàng, thuận lợi, là gạch nối giữa các tours du lịch Ngũ Hành Sơn-bờ biển Non Nước- Hội An, phía Tây Nam giáp sông Cổ Cò với đồng lúa, bãi bồi, làng mạc, môi trường khí hậu trong lành, mát mẻ.
Phía Tây Ngũ Hành Sơn gồm có ngọn Hỏa Sơn, Thổ Sơn và Kim Sơn. Dưới ngọn Kim Sơn là chùa Quan Thế Âm, đây là ngôi chùa xây dựng vào năm 1956 do Hòa Thượng Thích Pháp Nhản khi phát hiện ra động quan Âm sau chùa. Trong động có thạch nhũ tạo ra tượng Quan Âm hoàn chỉnh, cao lớn bằng người thật với tư thế an nhiên, đứng trên mình con rồng uốn khúc. Tại đây, hàng năm tổ chức lễ hội Quan Thế Âm truyền thống, mang đậm chất văn hóa dân gian và sắc màu tôn giáo tín ngưỡng.
Bên cạnh ngọn Kim Sơn là ngọn Hỏa Sơn- ngọn Hỏa Sơn gồm có Âm Hỏa Sơn và Dương Hỏa Sơn. Ngọn Âm Hỏa Sơn nằm ở phía Đông, sườn núi có nhiều thớ đá nằm nghiêng, cắt ra từng đoạn, cây cối mọc ở các kẻ đá và có một cái hang thông từ sườn phía Nam ra sườn phía Bắc. Ngọn Dương Hỏa Sơn nằm ở phía Tây, dưới ngọn núi này có chùa Linh Sơn được xây dựng vào năm 1964 , sau chùa có động Huyền Vi được phát hiện vào thời Lê Cảnh Hưng. Đến năm 1825, vua Minh Mạng cho người khắc tên lên vách đá ba chữ: Động Huyền Vi. Mãi đến năm 1960 , các thầy trù trì ở đây khai phá lớp đá dày nơi cửa động. Động có nhiều tầng, nhiều ngóc ngách, tranh tối, tranh sáng. Trong động có một hồ nước với hình tượng ông Lữ đi câu ngồi trên ghềnh đá, nên gọi là hồ ông Lữ. Cuối ngọn Dương Hỏa Sơn về phía Tây lưng chừng núi có một hang xuyên suốt từ sườn phía Bắc ra sườn phía Nam gọi là hang Phổ Đà Sơn. Phong cảnh ở đây rất u tịch, trong hang có ngôi chùa nhỏ có tên là chùa Phổ Đà Sơn. Đây là ngôi chùa của các sư nữ đầu tiên tại Ngũ Hành Sơn. Tương truyền rằng, tại ngôi chùa này công chúa Ngọc Lan, em gái vua Minh Mạng sau khi thọ giới tại chùa Tam thai đến ẩn tu tại ngôi chùa này.
Ngọn Hỏa Sơn ngoài chùa chiền, hang động còn có miếu Ông Chài được xây dựng vào thời Gia Long (1802-1819). Đây là trạm thu thuế các tàu buôn qua lại trên sông Cổ Cò giữa Hội An và Đà Nẵng. Theo thời gian, do phù sa bồi lấp đã làm mất vị trí giao thông quan trọng này.
Thổ Sơn là ngọn ở phía Tây Bắc Ngũ Hành Sơn, vách đá dựng đứng và ít cây cối. Điểm thấp nhất nằm ở sườn phái Tây, phía Đông có một cái hang sâu, khoảng 20m, lối vào rất hẹp, có một đường thông lên cao gọi là hang Bồ Đề, hay còn gọi là “ Địa đạo núi đá chồng”. Đây là địa đạo tự nhiên, nơi ẩn nấp và họat động bí mật của các chiến sĩ cách mạng trong 2 thời kỳ kháng chiến và hiện nay trở thành là di tích lịch sử tại danh thắng Ngũ Hành Sơn . Sườn núi phía Bắc ngọn Thổ Sơn là chùa Long Hoa và chùa Huệ Quang, đây là các ngôi chùa xây dựng vào thập niên 90 trong khung cảnh rất tĩnh lặng, hữu tình.
Khu du lịch phía Tây Ngũ Hành Sơn còn ẩn chứa nhiều di tích lịch sử, văn hóa như: Đền thờ công chúa Ngọc Lan, đền thờ Huyền Trân Công Chúa, miếu ông Chài, đình Khuê Bắc, bến ngự thuyền vua Minh Mạng trên sông Cổ Cò…Trong đấu hai cuộc kháng chiến, khu du lịch phía Tây Ngũ Hành Sơn đầy ắp những di tích đấu tranh cách mạng như: Địa đạo núi đá chồng, hang bà Tho, chùa cô Đáng (chùa Phổ Đà Sơn).
Đến với du lịch phía Tây Ngũ Hành Sơn, du khách không những đơn thuần thưởng ngoạn cảnh trí chùa chiền, hang động mà còn chiêm bái đạo pháp, tham gia lễ hội, tịnh dưỡng tâm trí.
Tất cả những yếu tố đó làm nên mãng du lịch phía Tây Ngũ Hành Sơn. Đó là quà tặng quí hiếm mà thiên nhiên đã hòa phóng ban tặng cho quận Ngũ Hành Sơn nói riêng và cho thành phố nói chung./.
Phan Bân – BQL khu DLTC Ngũ Hành Sơn
